In literair opzicht was 2003 een rampjaar. Er verschenen weliswaar honderd nieuwe Nederlandse dichtbundels, maar driekwart daarvan is simpelweg 'kut'. Dat vertelde Ilja Leonard Pfeijffer met bulderende stem op Spraakmakers, het literaire jaaroverzicht in Vredenburg. Zijn donderpreek behoorde tot de vele opmerkelijke momenten van dit festival. Poëzie moet elitair en ontoegankelijk zijn, zei hij keer op keer. Dichters die pogen 'een kluwen te ontwarren', vervullen hem met walging.

Pfeijffer, zelf ook dichter, bleek vooral een hekel te hebben aan wat hij zelf 'de lekkere wijven-poëzie' noemde. Ofwel: de gedichten van de goed uitziende en relatief jonge poëten die in het afgelopen jaar werden gebundeld. "Tjitske Jansen is natuurlijk niks", baste hij. Sylvia Hubers? Zelfde laken 'n pak. En waarom? Omdat hun taal 'aangeharkt' en 'dus kitsch' is. Bovendien poseerde een van hen onlangs voor het blad Marie Claire.

Hubers, Jansen en andere door de gehaktmolen gehaalde scribenten zaten in de zaal, maar lieten deze tirade hoofdschuddend voorbijgaan. Mede door deze laconieke reactie deed de lezing van Pfeijffer herinneren aan de boute toespraken van Willem Breuker in de jazzscène van de jaren zeventig; meende hij het serieus, of hield hij een absurdistische conference? Was hij werkelijk woedend op al die dichteressen die er ook niets aan kunnen doen dat ze zo welgeschapen zijn, of voerde hij het ritueel op dat nou eenmaal van hem werd verwacht?

Hoe dan ook - zijn gehoor leek de tirade vooral amusant te vinden, en Pfeijffer zelf ging na afloop informeel bier drinken met de organisatie. De aandacht verschoof al snel naar de vele andere jaaroverzichten van dit festival. Naar de striptekenaars van Fokke en Sukke bijvoorbeeld, die in enkele cartoons terugblikten.

De op het witte doek geprojecteerde plaatjes toonden Fokke en Sukke, verontwaardigd reagerend op de uitreiking van de Libris Literatuurprijs aan Abdelkader Benali: "Die kut-Marokkanen terroriseren onze steden, en nou winnen ze ook nog onze prijzen!"' Het duo mocht namens Gerard Reve een Belgische onderscheiding in ontvangst nemen, want: "De heer Reve is met Joop S. aan het voorlezen in Kinderdagverblijf Pippeloentje." En de twee ontdekten, zich voorbereidend op een Nederlands proefwerk, dat al die Giphart-films wel twee uur duren; "Dan kunnen we evengoed het boek gaan lezen!"'

Voor journalist Frits Abrahams was 2003 vooral het jaar van Arnon Grunberg. Die had namelijk met Gstaad 95-98 een absoluut meesterwerk afgeleverd. Een weergaloos portret van een monstrueus mens 'dat de verdorven maatschappij zelf heeft gebaard'.

Véél lichter van toon was de inleidende 'eindejaarsconference' van Jaap Mulder. De Groninger cabaretier riep voortdurend 'lezen verrijkt uw leven!' maar had het zelden over literatuur. Wat las hij dan wel? Het blad 'Aardappelwereld' dat hij soms per abuis in de bus krijgt, en vol staat met uitweidingen over zeldzame schimmelculturen. En de advertenties bij de supermarkt, in de trant van 'Mevrouw de Boer begint met een nieuwe serie cursussen Kringspiergymnastiek'. Onzin was het, maar wel leuke onzin; in tegenstelling tot Pfeijffer liet Mulder daar geen twijfel over bestaan.

Spraakmakers, literair festival. Gezien: 7 november 2003, Vredenburg, Utrecht.

dit artikel werd eerder gepubliceerd in het Utrechts Nieuwsblad, 10-11-2003